Ochrona zdrowia jest od dawna wskazywana przez Europejczyków jako główne wyzwanie dla UE i rządów krajowych. Pandemia spowodowała, że zdrowie stało się obszarem strategicznym i zaczęło nas integrować. Zdaliśmy sobie bowiem sprawę, że możemy skutecznie walczyć z mega-zagrożeniami tylko wtedy, gdy działamy wspólnie.
Jak wskazuje Eurobarometr, 38 proc. Europejczyków uważa ochronę zdrowia za zadanie nr 1 dla unijnych instytucji – ważniejsze niż poprawa sytuacji gospodarczej, walka ze zmianami klimatu, czy obniżanie bezrobocia. Jednocześnie, o większości spraw związanych z ochroną zdrowia decydują państwa członkowskie, pozostawiając unii jedynie kompetencje uzupełniające.[1]
Pandemia pokazała, że warto wzmocnić koordynację działań wszystkich krajów UE w tym obszarze. W tym kierunku zmierzają rozmowy o stworzeniu Europejskiej Unii Zdrowotnej.
Europejska Unia Zdrowotna – co to jest?
Europejska Unia Zdrowotna została zapowiedziana przez przewodniczącą Komisji Europejskiej Ursulę von der Leyen w orędziu o stanie Unii we wrześniu 2020 roku. W połowie listopada Komisja zaprezentowała pakiet wniosków legislacyjnych inaugurujących tę inicjatywę, zawierający wytyczne co robić na wypadek poważnych transgranicznych zagrożeń dla zdrowia. Dwa tygodnie później ogłoszono strategię farmaceutyczną dla Europy a następnie europejski program walki z rakiem. Jednym z elementów budowania Unii Zdrowotnej jest także wzmocnienie dwóch unijnych agencji:
- Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC)
- Europejskiej Agencji Leków (EMA).
Dzięki Europejskiej Unii Zdrowotnej 27 krajów UE będzie mogło nie tylko wspólnie reagować na następne kryzysy, ale także lepiej współpracować na stałe w zakresie obrotu lekami i sprzętem medycznym, badaniami i profilaktyką. Systemy ochrony zdrowia w poszczególnych krajach pozostaną różne, ale jednocześnie zostanie dopracowany podział kompetencji między instytucjami unijnymi
a rządami krajowymi.
Słowo kluczowe – KOORDYNACJA
Pierwsza fala pandemii pokazała, że brak koordynacji działań państw członkowskich Unii Europejskiej prowadzi do chaosu i zwiększa problemy, m.in. na granicach, co uderza w inne obszary funkcjonowania UE takie jak przepływ osób, towarów i usług. Indywidualne decyzje rządów o wprowadzaniu restrykcji i zamykaniu gospodarek zastąpiono bardziej skoordynowanym podejściem, lepszą wymianą informacji, uzgodnieniami w zakresie instrumentów reagowania na kryzys. Zaczęto także koordynować dystrybucję deficytowych towarów (maseczki, respiratory) oraz podjęto decyzję
o wspólnym zakupie szczepionek – aby mogły one trafić do wszystkich Europejczyków, bez względu na narodowość i różnice w systemach opieki zdrowotnej.
Europejska Unia Zdrowotna zakłada wprowadzenie stałych mechanizmów koordynacyjnych między państwami członkowskimi UE w następujących obszarach (obecny stan prac):
- monitorowanie i minimalizowanie skutków niedoborów leków i wyrobów medycznych;
- doradztwo na temat leków;
- koordynowanie badań monitorujących skuteczność i bezpieczeństwo szczepionek;
- koordynowania badań klinicznych dotyczących leków;
- opracowywanie nowych leków na podstawie analizy sytuacji;
- śledzenie pojawiających się problemów biomedycznych;
- dostęp do leków i sprzętu medycznego w sytuacjach nadzwyczajnych;
- budowanie zdolności w zakresie znacznego zwiększenia produkcji w UE;
- zainicjowanie zamówień publicznych i dystrybucji medycznych środków zapobiegawczych
w sytuacjach nadzwyczajnych, m.in. szczepionek.
Europejska Unia Zdrowotna zakłada wzmocnienie instytucji unijnych w dziedzinie nadzoru sanitarno-epidemiologicznego: monitorowanie, audyt i ewaluacja danych zbieranych od państw członkowskich w celu przygotowywania instrumentów szybkiego reagowania w sytuacjach kryzysowych.
Poza kompetencjami UE
Europejska Unia Zdrowotna nie narusza kompetencji państw członkowskich zapisanych w traktatach. Zachęca do koordynacji działań na poziomie UE, ale nie ingeruje w kompetencje rządów (i samorządów), do których należy m.in.:
- organizacja systemu opieki zdrowotnej w poszczególnych krajach,
- organizacja pracy szpitali i publicznych punktów ochrony zdrowia,
- organizacja rynku usług zdrowotnych (zasady działania prywatnych placówek etc.),
- finansowanie świadczeń zdrowotnych dla obywateli,
- organizacja dostępności do tych świadczeń,
- edukacja kadr medycznych,
- warunki pracy i płacy kadr medycznych.
Tekst powstał na podstawie debaty online „Czy Europejska Unia Zdrowotna jest potrzebna” zorganizowanej przez Komisję Europejską Przedstawicielstwo w Polsce we współpracy z ośrodkiem THINKTANK, 29 kwietnia 2021 r. Gośćmi wydarzenia byli: dr Andrzej Ryś – dyrektor ds. systemów opieki zdrowotnej, produktów medycznych i innowacji, Dyrekcja Generalna ds. Zdrowia i Bezpieczeństwa Żywności, dr hab. Iwona Kowalska – Bobko, Dyrektor Instytutu Zdrowia Publicznego, Kierownik Zakładu Polityki Zdrowotnej i Zarządzania Wydział Nauk o Zdrowiu, Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloński, dr Roman Szełemej, prezydent Miasta Wałbrzycha, doktor nauk medycznych.
[1] Standardowe badanie Eurobarometr Zima 2020–2021” (EB 94) zostało przeprowadzone osobiście i w drodze wywiadów internetowych w dniach od 12 lutego do 18 marca 2021 r. w 27 państwach członkowskich UE i w 12 krajach i terytoriach. Między 12 lutego a 11 marca 2021 r. w państwach członkowskich UE-27 przeprowadzono 27.409 wywiadów.
