Witold Jurasz
Wydawnictwo Czerwone i Czarne
Książka „Demony Rosji” to swego rodzaju portret pamięciowy Rosji z lat, gdy pracowałem tam jako dyplomata. To, składająca się z rozproszonych elementów, próba namalowania mapy mentalnej Rosji i Rosjan. To również głos w dyskusji pomiędzy teorią twierdzącą, że z demokracji wynika kultura, a tą według której to kultura tworzy warunki, w jakich może się narodzić demokracja. W Rosji, w sytuacji gdy demokracji nie można narzucić od góry, podstaw by powstała oddolnie w mojej ocenie nie ma.
W książce twierdzę, że zło, które obecnie Rosja czyni nie jest wyłącznie dziełem Władimira Putina. Gdyby nie pojawił się Putin i tak znalazłoby ono ujście, a polityka Kremla jest odzwierciedleniem nie instynktów Putina, a raczej duszy samych Rosjan. Opisując zło, które tkwi w Rosji, a czasami niestety też w samych Rosjanach, starałem się przy tym nie popaść w rusofobię. Napisałem też więc i o tym, co mi się w Rosjanach podobało.
Dobrzy ludzie?
Nie wyolbrzymiam tego, jak okropna jest Rosja. Prawdą jest, że państwo to czyni straszne rzeczy w Ukrainie, ale z drugiej strony w Moskwie żyją też normalni, dobrzy ludzie, a nie potwory. Rzecz w tym, że owi zwykli ludzie czasem świadomie, a czasem nie czynią zło, albo na zło przyzwalają. Zło kryje się w relacjach międzyludzkich, w stosunku do historii, do mniejszości etnicznych czy też seksualnych. Widać je w stosunkach bogatych i biednych, w pogardzie milicjanta dla obywatela, w relacjach kobiet i mężczyzn. Rosyjskie zło, poza tym oczywiście z Buczy i Irpienia, jest rozproszone, ale wszystkie jego elementy łącznie dają fatalny finalny skutek.
Chciałem, żeby moja książka była opowieścią, gawędą, która wciągnie czytelnika. Żeby zrozumieć politykę rosyjską trzeba, w mojej ocenie, przede wszystkim zrozumieć psychologię tego narodu, ale też i jego traumy, które oczywiście nie usprawiedliwiają postępowania Rosji, ale tłumaczą jej przyczyny, w tym również i to dlaczego ludzi wychodzących na ulicę i protestujących przeciwko wojnie jest tak niewielu.
Wzorce w polityce rosyjskiej wynikają z wzorców, które są w codziennych relacjach. I dlatego właśnie starałem się sportretować zwykłe życie, a nie wielką politykę. Ta ostatnia się dziś już obnażyła. Chciałem by zrozumiałe okazało się również tło.
Samotność inteligenta
W jednym z rozdziałów staram się opisać samotność rosyjskiego inteligenta. W Rosji są przecież inteligenci – przyzwoici ludzie protestujący przeciwko wojnie z Ukrainą. Są jednak niesamowicie osamotnieni i nieliczni. Należy ich oczywiście wspierać, ale nie wolno mieć złudzeń, co do ich znaczenia.
Piszę również o wartościach i pamięci, choć ten rozdział powinien mieć tytuł „Amnezja i brak wartości…”
Czy Rosja się zmieni?
Nie. Nie, bo nie opłaca się to elitom. Nie, bo większość Rosjan nawet nie uświadamia sobie, że coś jest z ich państwem i z nimi samymi nie tak. W książce przytaczam skądinąd pewną opowieść, która – w mojej ocenie – powinna każdego obedrzeć ze złudzeń. Mój ojciec jako młody dyplomata w początku lat 60 miał otóż okazję złożyć wizytę Aleksandrowi Kiereńskiemu, czyli premierowi rządu rosyjskiego po rewolucji lutowej, a przed opanowaniem władzy w Rosji przez bolszewików. Kiereński dożył sędziwego wieku i mieszkał na emigracji w USA, gdzie mój ojciec pracował z kolei jako młody dyplomata. Podczas rozmowy ojciec stwierdził, że Stalin to morderca. I oto Kiereński, czyli „biały” emigrant ripostuje, że zbrodnie Stalina to ledwie detale historyczne, a Stalin był wielkim przywódcą i wypowiada się o nim w widocznym podziwem. Ta rozmowa była dla mojego Ojca wstrząsem. Oczywiście, Rosjanie – jak każdy naród – się zmieniają i kolejne pokolenie będzie pewnie też inne, niż obecne. To już być może nie będzie pokolenie Katynia i Buczy, czy też obozów filtracyjnych w Czeczenii. Ale wciąż będzie nacjonalistyczne.
Witold Jurasz, prezes Ośrodka Studiów Strategicznych, dziennikarz Onetu, publicysta, były dyplomata w Rosji i chargé d’affaires RP na Białorusi.
Artykuł opublikowany 09.01.2023
