Opublikowano 01.04.2024
Kiedy 7 lat temu startował europejski Instytut Innowacji w Polityce z główną siedzibą w Wiedniu, powszechną reakcją na umieszczony w jego nazwie obszar zainteresowań był śmiech zmieszany z niedowierzaniem. Innowacje nie kojarzą się raczej z obszarem politycznym. A jednak polskie samorządy udowodniły, że można działać innowacyjnie, a niektóre z ich inicjatyw inspirują władze lokalne w całej Europie.
Wzmocnienie europejskiej demokracji wymaga nowych pomysłów angażujących jak największą liczbę Europejczyków. Wielki potencjał mają zwłaszcza samorządy, bo są najbliżej obywateli i mogą bezpośrednio wpływać na jakość ich życia. Z takie założenia wyszli twórcy Instytutu Innowacji w Polityce (dalej: Instytut). Organizacja ta identyfikuje i wdraża innowacje w politykach publicznych w celu wzmocnienia demokracji w Europie i poza nią. Dzięki sieci biur i instytucji partnerskich w 16 krajach europejskich oraz we współpracy z liderami politycznymi na wszystkich szczeblach Instytut rozwija nowe podejście do polityki.
Ważnym narzędziem Instytutu jest realizowany od siedmiu lat konkurs Innovation in Politics Awards (Nagrody dla Innowacji w Polityce). Instytut wyszukuje i nagradza najbardziej innowacyjne w państwach Rady Europy projekty i powiązanych z nimi polityków. W ten sposób powstaje sieć innowatorów europejskich oraz baza inspiracji dla wszystkich, którzy potrzebują nowych rozwiązań w politykach lokalnych, ale również na szczeblach regionalnym czy krajowym.
„Naszą misją jest dostrzeganie i wspieranie tych polityków w Europie, którzy mają odwagę przełamywać schematy, są twórczy i skuteczni – niezależnie od ich przynależności partyjnej i zajmowanych stanowisk. Nagrody wynoszą ich działania na pierwszy plan, stawiając za przykład do naśladowania dla innych. Zdecydowaliśmy się na ich przyznawanie, ponieważ zależy nam na poprawie europejskiej polityki. Widzimy, że istniejące od dziesięcioleci instrumenty polityczne coraz częściej mijają się z oczekiwaniami obywateli. A przecież nie wolno nam rezygnować z europejskich wartości: praw człowieka, równości społecznej i demokracji. One muszą być twórczo rozwijane” – podkreśla Edward Strasser, pomysłodawca i jeden z założycieli Instytutu.
Polska to jeden z krajów, gdzie inicjatywa Instytutu została bardzo dobrze przyjęta. W 7 edycjach konkursu zgłosiliśmy największą liczbę projektów spośród wszystkich krajów europejskich. Aż 70 z nich znalazło się w finale konkursu, a pięć otrzymało główne nagrody.
Prace Instytutu w Polsce i w krajach bałtyckich koordynują THINKTANK i Centrum Stosunków Międzynarodowych. Organizacjami wspierającymi są też m.in. Szkoła Liderów, Stowarzyszenie 61/ MamPrawoWiedziec.pl czy Fundacja Wspomagania Wsi.
Koncepcja konkursu
Nagrody dla Innowacji w Polityce są przyznawane corocznie i honorują odważną i kreatywną działalność w obszarze polityk publicznych w całej Europie. Otrzymują je ci politycy, którzy mają odwagę przełamywać schematy i znajdować nowatorskie rozwiązania dla współczesnych wyzwań. Projekty można zgłaszać w ośmiu kategoriach. W każdej z nich wybieranych jest 10 finalistów, a spośród nich jeden zostaje zwycięzcą w kategorii.
Projekty oceniane są przez jury obywatelskie, składające się z tysiąca Europejczyków, którzy co roku mogą aplikować, aby zostać jego członkami. Wyróżniane są inicjatywy wyjątkowe, które znacząco wpływają na życie ludzi i wzmacniają demokrację. Jak dotąd finaliści z całej Europy przedstawili wachlarz różnorodnych, innowacyjnych pomysłów, które wywołały realne zmiany społeczne. Zgłoszono je ze wszystkich szczebli administracji, od poziomu lokalnego po krajowy.
Każdą edycję konkursu wieńczy konferencja w jednym z europejskich miast. Pomysłodawcy i realizatorzy zgłoszonych projektów spotykają się wtedy osobiście, nawiązują kontakty, wymieniają doświadczeniami oraz wzajemnie inspirują. Spotkanie kończy uroczysta gala, podczas której ogłaszani są zwycięzcy danej edycji.
Nagradzane projekty polskich samorządów
Od początku istnienia konkursu Polska wyraźnie przodowała w liczbie wysyłanych projektów. Zgłaszały się zarówno największe polskie miasta, regiony, jak i mniejsze ośrodki miejskie i gminy. Zdarzały się też projekty ogólnopolskie. W pierwszym roku nagrodę główną w kategorii Styl Życia zdobył projekt z Łodzi – Wideotlumacz.pl – tłumacz języka migowego w zasięgu ręki. W 2018 r. zwycięskim projektem zostało Centrum Wsparcia Imigrantów i Imigrantek, zgłoszone w kategorii Prawa Człowieka. Ten projekt był reprezentowany przez śp. Pawła Adamowicza, Prezydenta Gdańska. Dwukrotnie zwycięzcą konkursu była Gdynia. W 2020 r. nagrodzono projekt „Gdynia wspiera przedsiębiorców w czasie COVID-19” (w kategorii Ekonomia), a w szóstej edycji zakończonej galą w 2023 r. w Warszawie w kategorii Sprawne zarządzanie zwyciężył projekt „Gdynia przyjazna dla niesłyszących”. Piątym zwycięzcą z Polski jest Rybnik. Miasto otrzymało w ub. roku nagrodę w kategorii Demokracja za projekt „Metody partycypacyjne w rewitalizacji społecznej”.
Polscy finaliści w 7. edycji konkursu
W styczniu 2024 r. ogłoszono listę finalistów siódmej edycji konkursu. Zwycięzcy zostaną ogłoszeni podczas gali wręczenia nagród, która odbędzie się 2 maja w Muzeum Morskim w Barcelonie w Hiszpanii. W uroczystym wieczorze ma uczestniczyć ponad 500 gości ze świata polityki, biznesu i kultury z całej Europy. Spośród 334 zgłoszonych projektów z 26 krajów, 314 uznano za zgodne z kryteriami i przedstawiono jury składającemu się z 1086 obywateli europejskich. Wybrali oni 70 finalistów, po 10 w 7 kategoriach: demokracja, ochrona klimatu, technologie demokracji, usprawnienie rządu, edukacja, rozwój lokalny, spójność społeczna. W finale znalazło się 5 projektów z Polski, zgłoszonych przez Lublin oraz Rybnik.
Finaliści z całej Europy reprezentują różnorodny wachlarz innowacyjnych pomysłów, które wprowadzają realne zmiany w swoich społecznościach. Pochodzą oni ze wszystkich szczebli zarządzania, od poziomu lokalnego po krajowy, a ich pomysły obejmują wiele obszarów działań.
Lublin na rzecz demokracji
Wśród finałowych projektów znalazły się dwie miejskie inicjatywy z Lublina zgłoszone w kategorii Demokracja: Wymyślmy wspólnie Lublin oraz Szkolne Budżety Obywatelskie.
Wymyślmy wspólnie Lublin
Strategia Lublin 2030 powstała w oparciu o wielomiesięczne konsultacje z udziałem blisko 100 ekspertów z różnych dyscyplin, a także tysiąca mieszkańców i mieszkanek miasta. Działania partycypacyjne oparto na pytaniu: Jaki ma być Lublin w 2030 roku? Z odpowiedzi od 12 tys. osób, wyników 77 spotkań, dyskusji, gier i warsztatów powstał katalog opinii i wyobrażeń tworzących społeczną wizję miasta i jego przyszłości. W kolejnym kroku 120 przedstawicieli mieszkańców i środowisk zawodowych wybranych w otwartym naborze pracowało nad dalszymi szczegółami dokumentu. Zweryfikowane przez społeczność miasta zalecenia stały się podstawą Strategii Lublin 2030. Prace nad dokumentem otrzymały wsparcie z Ministerstwa Inwestycji i Rozwoju w postaci dotacji o wartości ponad 3,3 mln zł.
„Tworzenie Strategii 2030 to jeden z największych procesów partycypacyjnych, jakie prowadziliśmy w Lublinie. Wszystkie działania podporządkowaliśmy idei współrządzenia, stawiając w centrum tego procesu mieszkanki i mieszkańców. Włączyliśmy ich w planowanie przyszłości miasta i uczyniliśmy współautorami najważniejszego miejskiego dokumentu” – mówi Krzysztof Żuk, Prezydenta Miasta Lublin.
Szkolne Budżety Obywatelskie
Szkolne Budżety Obywatelskie to narzędzie nauki poprzez działanie oraz edukacji na temat partycypacji społecznej. Do udziału w tym projekcie miasto regularnie zaprasza publiczne szkoły podstawowe, ponadpodstawowe, w tym artystyczne i wszystkie inne placówki oświatowo-wychowawcze. W konkursie wyłaniane są instytucje edukacyjne gotowe współdecydować o podziale i realizacji przyznanego budżetu.
Dodatkowo miasto i organizacje pozarządowe wspierają młodzież i kadrę pedagogiczną poprzez szkolenia i mentoring. Po spotkaniach informacyjnych placówki powołują Szkolne Zespoły Robocze, które tworzą regulaminy szkolnych budżetów obywatelskich i promują je wśród społeczności szkolnej. Podczas realizacji tego procesu placówki wspierają się wzajemnie, następuje integracja międzyszkolna i wymiana doświadczeń. W roku szkolnym 2022/2023 oraz 2023/2024 program korzysta z dofinansowania w wysokości 250 tys. zł ze środków Funduszy EOG i Funduszy Norweskich.
„Szkolne Budżety Obywatelskie to często pierwsze doświadczanie demokracji przez uczniów i uczennice. Wpływa to na rozwój partycypacji wśród młodych mieszkańców i mieszkanek naszego miasta. Cieszy nas, że międzynarodowa organizacja pozarządowa doceniła nasze działania, zaliczając je do najodważniejszych i najbardziej kreatywnych projektów politycznych w Europie” – podkreśla Krzysztof Żuk, Prezydent miasta Lublin.
Rybnik finalistą w trzech kategoriach
Drugi rok z rzędu w finale znalazły się aż trzy projekty z Rybnika.
„Gańba”
W kategorii Ochrona Klimatu nominację otrzymała antysmogowa kampania społeczna „Gańba!”. Kilka lat temu Prezydent Rybnika założył, że do 2025 r. żaden budynek należący do miasta nie będzie ogrzewany węglem. Celem kampanii było wywołanie wstydu (bo po śląsku “gańba” to wstyd) z powodu starych kopcących pieców, z których dym powoduje smog będący przyczyną wielu przewlekłych chorób.
„Dla Ślązaków słowo w języku śląskim “gańba” jest bardzo czytelne, niesie ze sobą duży ładunek emocjonalny. Dla Ślązaka “mieć gańba” z jakiegoś powodu to równoznaczne właściwie z okryciem się z hańbą. A Ślązacy to ludzie honoru, dlatego chcieliśmy, by mieszkańcy czuli, że dziś ten stary piec to “gańba”. Przez lata prowadziliśmy szerokie kampanie edukacyjne, były dotacje, były możliwości wymiany. Jeśli ktoś przez lata o to nie zadbał, to dziś stary piec naszym zdaniem jest powodem do “gańby” – mówi Piotr Kuczera, Prezydent Rybnika.
Do antysmogowej ofensywy przyłączyli się też mieszkańcy miasta. W całej Polsce najwięcej wniosków do programu „Czyste Powietrze” pochodziło właśnie z Rybnika. W ciągu 5 lat rybniczanie złożyli 6270 wniosków o dofinasowanie. Zrealizowanych zostało 4545 przedsięwzięć, które pozyskały 48,6 mln zł dotacji. Te pieniądze stały się realnym wsparciem domowych budżetów i przyspieszyły proces wymiany kotłów.
„Aktualnie słowo “gańba” w Rybniku jest odmieniane przez wszystkie przypadki, a to oznacza, że akcja budzi ogromne emocje. Niektórzy poczuli się urażeni, inni mówią: nareszcie sprawy są nazwane po imieniu” – komentuje Prezydent Rybnika.
Młodzieżowy budżet partycypacyjny
W kategorii Demokracja w finale znalazł się również projekt rybnickiego młodzieżowego budżetu partycypacyjnego. W ramach projektu-konkursu szkoły mogą składać swoje pomysły do Budżetu Partycypacyjnego Młodzieżowej Rady Miasta. Jest o co walczyć, bo kwota przeznaczona na realizację zwycięskiego projektu to 10 tys. zł.
Założeniem konkursu jest promowanie postaw obywatelskich wśród młodzieży, poprawa warunków nauki oraz poszerzanie horyzontów uczniów szkół średnich na terenie Rybnika. To wyjątkowa okazja do aktywnego włączenia się w planowanie przestrzeni swojej szkoły lub organizacji wydarzenia, które będzie oczekiwane przez jej społeczność. Wyboru zwycięskiego projektu dokonuje Komisja oceniająca złożona z przedstawicieli administracji oraz młodzieży.
Edukacja zero waste
W kategorii Edukacja wśród finalistów znalazł się również projekt z Rybnika dotyczący edukacji zero waste w Rybnickim Centrum Edukacji Zawodowej (RCEZ) i Wspólnym Stole, zrealizowany podczas Europejskiego Tygodnia Żywności. W ramach warsztatów gastronomicznych rybniccy uczniowie poznawali zasady niemarnowania żywności i mądrego dzielenia się jedzeniem. Można było się dowiedzieć, jak gotować, by oszczędzać jedzenie oraz jak najlepiej wykorzystywać resztki.
W warsztatach wzięli udział przedstawiciele Uniwersytetu Śląskiego i Śląskiego Uniwersytetu Medycznego, dwóch katowickich uczelni, z którymi miasto Rybnik współpracuje już blisko dwa lata, realizując projekty kulinarne związane ze zdrowym żywieniem i niemarnowaniem żywności. Wszystko zaś odbyło się pod auspicjami Europejskiego Miasta Nauki Katowice 2024.
W czasie warsztatów, które poprowadzili nauczyciele RCEZ i przedstawiciele uczelni, młodzi uczący się tutaj zawodu kucharza i technika żywienia przygotowali na oczach rówieśników z innych szkół smaczne potrawy i przekąski z produktów przekazanych przez sklepy za pośrednictwem Śląskiego Banku Żywności.
Pełną listę projektów finałowych Innovation in Politics Awards można znaleźć na stronie: https://innovationinpolitics.eu/showroom/.
Julia Kozak, reprezentantka i koordynatorka działań Instytutu w Polsce i Krajach Bałtyckich oraz Partnerem w THINKTANK
