Ferdinand von Schirach, niemiecki filmowiec, pisarz i prawnik, autor inicjatywy Jeder Mensch – Każdy Człowiek i eseju pod tym samym tytułem
Czy przyszedł czas na sformułowanie nowych praw podstawowych? Twierdząco odpowiada na to pytanie Ferdinand von Schirach, niemiecki filmowiec, pisarz i prawnik, autor inicjatywy Jeder Mensch – Każdy Człowiek i eseju pod tym samym tytułem.
Prawa człowieka rozwijają się od epoki Oświecenia pod wpływem aktualnych wyzwań, i to samo powinno stać się teraz. W swoich rozważaniach von Schirach wziął za podstawę Kartę Praw Podstawowych Unii Europejskiej, ale nawiązuje także do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka Narodów Zjednoczonych. Mamy bowiem do czynienia z wyzwaniami globalnymi.
Nowy światowy nieporządek
Żyjemy w bardzo trudnych czasach i nie wiemy, jaki świat przekażemy przyszłym pokoleniom. W dobie wojny w Ukrainie musimy zwrócić szczególną uwagę na przestrzeganie podstawowych praw człowieka, które są tam codziennie łamane, a także na rolę instytucji międzynarodowych, które się w obecnej sytuacji nie sprawdzają. Ta wojna jest inna, obserwujemy ją nie tylko w telewizji ale również w mediach społecznościowych. Nasze społeczeństwa mówią wyraźnie – agresja w stosunkach między państwami jest nie do zaakceptowania.
Z drugiej zaś strony, wciąż postępuje zmiana klimatu, kryzys związany z degradacją środowiska naturalnego, digitalizacja świata, pogłębiają się problemy związane z przestrzenią cyfrową – w tym kwestia samookreślenia cyfrowego. Coraz bardziej również zdajemy sobie sprawę z konsekwencji związanych z rozwojem sztucznej inteligencji. Dynamicznie zachodzące zmiany przynoszą zarówno możliwości jak i poważne ryzyka, szczególnie dla młodszego pokolenia. Globalizacja gospodarki w epoce neoliberalizmu stwarza ogromne problemy, przede wszystkim coraz większe nierówności ekonomiczne i społeczne, które podważają demokratyczną spójność społeczeństwa i samą umowę społeczną.
Rozszerzenie Karty Praw
Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej, przygotowana w roku 2000, miała być częścią europejskiej Konstytucji, którą jednak odrzucono w referendach w Holandii i Francji w 2005 roku. Dlatego włączono te prawa do Traktatu z Lizbony, opracowanego w 2007 roku, a obowiązującego od 1 grudnia 2009 roku.
Od tamtego czasu jednak świat przeszedł ogromną ewolucję. Dlatego Ferdinand von Schirach proponuje dodanie do Karty sześciu nowych praw:
- prawo do czystego środowiska naturalnego – a nie tylko dążenie do poprawy jakości środowiska;
- prawo do samostanowienia cyfrowego,
- zakaz nadmiernego wykorzystywania algorytmów,
- prawo do prawdy – każdy ma prawo ufać, że oświadczenia składane przez osoby zajmujące stanowiska publiczne są prawdziwe;
- prawo do sprawiedliwej globalizacji – zakaz oferowania towarów wytworzonych z naruszeniem praw człowieka,
- prawo dostępu do sądów europejskich w przypadku systemowego łamania praw podstawowych.
Zdaniem autora, postulat dodania nowych praw podstawowych powinien wypłynąć od obywateli, a nie od instytucji unijnych. Najważniejsza jest bowiem zmiana mentalności ludzkiej. Schirach liczy na powstanie wokół tej idei masowego ruchu społecznego we wszystkich 27 krajach członkowskich Unii Europejskiej. To by pomogło wyciągnąć wnioski z faktu, iż nasz świat stał się niezwykle kruchy i wróciła do niego wojna. Tylko przez mobilizację i zmianę nastawienia możemy wyjść z problemów, w jakich znalazł się nasz glob.
W książce „Każdy człowiek”, współpracujący z Autorem prawnicy piszą w swoich „Uwagach dotyczących praw podstawowych”: „Punktem odniesienia muszą być prawa człowieka. Nie jest to jednak rewolucja skierowana przeciwko istniejącym strukturom konstytucyjnym, lecz rewolucja umożliwiająca ich dalszy rozwój”. Sformułowanie wyzwań współczesnego świata w języku praw człowieka może spowodować, że łatwiej się z nimi uporamy. Tak było i wcześniej, o czym świadczy Powszechna Deklaracja Praw Człowieka. Chodzi o dotarcie nie tylko do umysłów ale i do serc ludzkich. Jeśli w przyszłości uda się włączyć nowe prawa do Europejskiej Karty Praw Podstawowych, a przede wszystkim – jeśli będą one respektowane w Europie – to mogą inspirować resztę świata. Unia Europejska jest swoistym mikrokosmosem – jeśli zostanie wzmocniona to jej głos będzie bardziej słyszalny na scenie globalnej. Może wtedy podnosić bardziej wiarygodnie i z lepszym skutkiem na forum świata kwestie, których dotyczą proponowane prawa. I na tym zależy Autorowi eseju „Każdy człowiek”.
Jak to zrobić?
Pod względem praktycznym, uzupełnienie Karty Praw Podstawowych wymaga poprawek do traktatów europejskich, a tym samym zgody wszystkich państw członkowskich. Nie wszystkie państwa akceptują pogłębienie integracji europejskiej. Jednak pandemia koronawirusa i wojna na Ukrainie być może doprowadzą Europejczyków do zmiany myślenia i otwarcia negocjacji nowego traktatu europejskiego.
Jesteśmy w okresie przejściowym pomiędzy starym a nowym systemem globalnym. Potrzebna jest poważna, rzetelna dyskusja, gdyż trwa wojna w Ukrainie i codzienne łamanie najbardziej podstawowych praw człowieka. Jednocześnie przechodzimy rewolucję technologiczną i doświadczamy coraz bardziej skutków zmian klimatycznych. Musimy zatem być bardziej świadomi o jakie prawa walczymy i jakie prawa człowieka są nam niezbędne w nowej epoce, w jaką świat obecnie wchodzi. Do debaty na ten temat zaprasza nas Ferdynand von Schirach.
