Dezinformacja to nie tylko zagrożenie dla państwa i jego instytucji. Ostatnie lata – a szczególnie okres pandemii – pokazały, że nieprawdziwe informacje stanowią równie poważne ryzyko dla prywatnego biznesu. Nadszedł czas, by także polskie firmy przygotowały się na zmierzenie się z tym narastającym problemem.
W dobie sieci społecznościowych dezinformacja jest potężną bronią asymetryczną. Ataki nie są technologicznie trudne ani kosztowne, a mogą spowodować kolosalne straty. Odpowiedź natomiast jest pracochłonna i czasochłonna, może się wiązać z dużymi wydatkami, przeprowadzaniem specjalnych kampanii medialnych, które mają naprawić reputację produktu, brandu, przedsiębiorcy, czy biznesu zszarganą przez fake news.
Źródło ryzyka
Rozpowszechnianie fałszywych informacji w coraz większym stopniu jest też postrzegane przez same firmy i korporacje jako źródło ryzyka dla ich działalności. Według Global Fraud and Risk Report 2019/20 (Kroll), aż 59% badanych przedsiębiorców, liderów biznesu w USA uznaje możliwą manipulację rynkiem za pomocą fake newsów za problem dla swoich organizacji w najbliższych pięciu latach. We Włoszech i Wielkiej Brytanii jest to odpowiednio 58% i 47%, a – co ciekawe – ta obawa nawet w Chinach sięga 55% [1].
Dezinformacja staje się usługą, oferowaną w podziemiach Internetu – szczególnie w jego części rosyjskojęzycznej – i nabywaną tam nieraz przez firmy konkurujące ze sobą na danym rynku. To nowy, nielegalny biznes, którego siła oddziaływania rośnie wraz z globalną transformacją cyfrową. Zorganizowane grupy zajmujące się tym procederem stanowią wysoko wykwalifikowane zespoły specjalistów począwszy od pseudo-dziennikarzy, redaktorów tekstów po tłumaczy, hakerów i ekspertów od optymizacji wyszukiwania. Przestępcy w swoich działaniach wykorzystują tysiące fałszywych profili w mediach społecznościowych, ale publikują też posty i artykuły na mniej lub bardziej znanych portalach informacynych. [2]
Jednym z zasadniczych problemów związanych z dezinformacją jest to, że fake news roznoszą się w Sieci znacznie szybciej niż prawdziwe informacje ze względu między innymi na towarzyszące im emocje odbiorców. Badania wykazały, że tweety zawierające nieprawdziwe wiadomości docierają do pierwszych 1500 osób średnio sześć razy szybciej niż prawdziwe informacje. O ile te ostatnie budzą radość, smutek czy zaufanie, to fałszywe informacje powodują uczucia bardziej skrajne, a mianowicie strach, zaskoczenie, obrzydzenie. I na tym opiera się faktyczna siła dezinformacji: na osobistym zaangażowaniu odbiorców w połączeniu z nowoczesną technologią i sztuczną inteligencją. [3]
W 2018 r. Stany Zjednoczone poruszyła sprawa rzekomego memorandum Pentagonu w sprawie producenta półprzewodników Broadcom, w którym Departament Obrony USA apeluje o „przegląd przez Komisję ds. Inwestycji Zagranicznych w Stanach Zjednoczonych („CFIUS”) nabycia przez Broadcom firmy CA Technologies.”[4] Chodziło o rzekome ryzyko dla bezpieczeństwa narodowego. Transakcja była warta 19 mld dolarów. Memorandum Pentagonu okazało się fałszywką, ale spowodowało obniżenie zaufania do obu firm pośród akcjonariuszy i klientów, w związku z czym ich akcje spadły. [5]
Podatnym celem ataków dezinformacyjnych są instytucje finansowe. W 2019 r. brytyjski Metro Bank znalazł się w centrum uwagi opinii publicznej w Wielkiej Brytanii ze względu na plotki o czekającej go rzekomo upadłości i zamknięciu. Posty nawołujące do wycofywania środków rozniosły się błyskawicznie poprzez komunikatory internetowe i wywołały panikę wśród klientów banku, tworząc też ogromne kolejki w jego oddziałach. Akcje banku spadły wówczas w ciągu 14 miesięcy o 87%. [6]
Dezinformacja podczas pandemii
W okresie pandemii problem dezinformacji wzmógł się w sposób dramatyczny. Jak zauważają w tym kontekście autorzy „Global Risks Report 2021”, kampanie dezinformacyjne podważają zaufanie społeczeństw do nauki, mogą nawet zagrozić rządom i powodować ferment społeczny. Ów „sprzeciw wobec nauki” stanowi duże ryzyko dla działań związanych z ochroną klimatu a także dla walki z chorobami zakaźnymi. [7] W oczywisty sposób szczególnie podatnym celem dezinformacji stały się koncerny farmaceutyczne, pracujące nad szczepionkami przeciwko Covid-19. Dezinformacja pochodząca ze źródeł rosyjskich, powielana częstokroć przez lokalne ruchy antyszczepionkowców w Europie starała się podważyć ich wiarygodność i reputację. Rozpowszechniane teorie spiskowe usiłowały też łączyć powstającą sieć 5G z rozprzestrzenianiem się pandemii i sugerowały rzekomy negatywny wpływ tej sieci na zdrowie człowieka.
Jak firmy na Zachodzie radzą sobie z zagrożeniami jakie niesie ze sobą dezinformacja? Jednym z najważniejszych narzędzi jest monitoring mediów społecznościowych, w celu uniknięcia sytuacji w której dany fake news stanie się wiralny zanim informacja o nim dotrze do zaatakowanej organizacji. Oczywiście nie każdą firmę na to stać, i nie zawsze reakcja jest skuteczna, stąd konieczne jest współdziałanie nie tylko w obrębie branży czy partnerów biznesowych, ale też szersza współpraca z organizacjami pozarządowymi, agendami rządowymi, zajmującymi się problemem dezinformacji oraz sieciami ekspertów.[8]
Warto zauważyć, że takie sieci specjalistów i NGOs powstają również w Polsce. Niezwykle ważna jest przy tym edukacja w zakresie dezinformacji, szczególnie młodego pokolenia. To bowiem od odbiorców danej posta w sieci społecznościowej w dużej mierze zależy, czy fake news zostanie przesłany dalej, czy stanie się viralny. A przede wszystkim – czy konsumenci i klienci uwierzą w jego treść. To jest przecież najważniejsze dla reputacji danej firmy.
[1] Global Fraud and Risk Report 2019/20, Kroll.
[2] https://www.recordedfuture.com/disinformation-service-campaigns/
[3] The Global Risks Report 2019. World Economic Forum.
[4] https://www.broadcom.com/company/news/financial-releases/2371097
[5] https://www.reuters.com/article/us-ca-technologies-m-a-broadcom-idUSKCN1MK26J
[6] https://thesocialelement.agency/metro-bank-and-whatsapp-panic
[7] The Global Risks Report 202. 16th Edition. Insight Report. World Economic Forum.
[8] https://www.fastcompany.com/90633225/disinformation-threat-business
Bruno Surdel, analityk Centrum Stosunków Międzynarodowych
