Artykuł opublikowano 07.08.2023
Dzisiejsze czasy, obfitujące w szereg niekorzystnych zdarzeń, zarówno tych dotykających nas w ludzki sposób – nas jako ludzi, jak i tych mających wpływ na nasze życie zawodowe, mających wpływ na gospodarkę krajową i światową, powodują, że liderzy działając w nieustannej fazie transition, zmęczeni sytuacją, stresem, BANIĄ i VUCA, chcąc nadążyć za zmianami coraz częściej próbują szukać prostszych rozwiązań. Liczą na niewspółmierność siły przyłożonej do efektów, na efekt domina – pchasz zaledwie jedną kostkę, a uruchamia się lawina. Jak to osiągnąć?
W literaturze można znaleźć wiele różnych koncepcji dotykających tego zagadnienia w szerszym lub węższym zakresie. Z całą pewnością takie zjawiska nie zachodzą często i tu siłą rzeczy przychodzi na myśl krzywa Gaussa, rozkład normalny, a właściwie to, co dzieje się na jego obrzeżach – rzadkie zdarzenia.
Nowe przestrzenie
W swojej książce “Strategia błękitnego oceanu”, W. Chan Kim i Renée Mauborgne przedstawiają swoją koncepcję poszukiwania nowych przestrzeni, które nie są jeszcze zdominowane przez konkurencję. Koncentrując się na poszukiwaniu nisz rynkowych i potrzeb klientów, które nie są zaspokojone przez istniejących już graczy na rynku, łącząc innowacyjność, czyli tworzenie produktów lub usług, które są unikalne i oferują wartość dla klientów ze wzmacnianiem tych wartości dla klienta, tworzą się Błękitne Oceany. Wydaje się więc, że rzadkie zdarzenia i interweniowanie na „peryferiach” są stałym elementem tej strategii.
Aby stworzyć nowy rynek lub przemienić istniejący, firma powinna skoncentrować się na zdarzeniach, które występują bardzo rzadko lub wcale na istniejącym rynku oraz interweniować na peryferiach, wykraczając poza standardowe ramy branży lub rynku. Identyfikacja i wykorzystanie tych rzadkich zdarzeń i interwencji, może prowadzić do znalezienia nieodkrytych, nieobsadzonych i nieeksploatowanych rynków, czyli tzw. błękitnych oceanów. Zamiast konkurować na nasyconych rynkach firma może stworzyć nowy.
Przełomowy punkt
Bardzo ciekawą teorią jest „punkt przełomowy” opisany przez Malcolma Gladwella w książce o takim właśnie tytule. Autor wyjaśnia w niej, jakie są małe przyczyny wielkich zmian, kiedy te zmiany się zdarzają i przede wszystkim, dlaczego się zdarzają. Koncepcja Gladwella sprowadza się do założenia, że aby zrozumieć zjawisko zmiany czy pojawienia się nowego trendu trzeba uznać je za epidemię. Jak sam pisze „Idee, produkty, wiadomości i zachowania rozprzestrzeniają się bowiem tak samo jak wirusy” (Gladwell, M., Punkt przełomowy. O małych przyczynach wielkich zmian, Społeczny Instytut Wydawniczy ZNAK, Kraków 2019, str. 12).
Wychodzi on z założenia, że na pozór nie mające ze sobą nic wspólnego – lub niewiele – zjawiska łączą pewne prawidłowości: zachowania są zaraźliwe, występuje bardzo wyraźna dysproporcja między zmianą i efektem (to kluczowe w niniejszych rozważaniach – mała zmiana wywołuje potężny efekt) i to, że zmiana następuje w pewnym krytycznym momencie, a nie stopniowo.
Według teorii Malcolma Gladwella, by zaistniały trendy i zmiany, by kolokwialnie mówiąc, kostki domina zaczęły się przewracać, niezbędne są trzy czynniki. Po pierwsze to wpływowi ludzie, których w swych książkach określa jako „Mavens”. To osoby, które posiadają duże doświadczenie i wiedzę na temat danego obszaru. Są gotowe dzielić się swoją wiedzą z innymi, co sprawia, że ich zdanie jest szanowane i uwzględniane w procesie decyzyjnym. Ich działania wpływają na to, co staje się popularne i modne.
Po drugie to osoby wpływające “Connectors”, czyli takie, które posiadają szerokie kręgi znajomych i potrafią łatwo nawiązywać kontakty z innymi ludźmi. Ich zdolność do połączenia ze sobą różnych grup ludzi jest kluczowa dla powstawania trendów i zmian. Poprzez propagowanie nowych idei i produktów, wprowadzają je na rynek i sprawiają, że stają się popularne.
Trzecim elementem są właśnie punkty przełomowe. Są to wydarzenia, które wywołują gwałtowne zmiany w społeczeństwie, np. sukces książki, filmu, czy nowego produktu. Są one punktem zwrotnym, który sprawia, że dany trend lub zmiana staje się popularna. To właśnie połączenie tych trzech czynników powoduje, że dany trend lub zmiana staje się popularna i wpływowa w społeczeństwie. Warto jednak zauważyć, że każdy trend i zmiana jest indywidualna i powstaje na skutek różnych czynników, a teoria Gladwella stanowi jedynie jedno z możliwych wyjaśnień.
Mali gracze
W innej książce, pt. “Dawid i Goliat”, autor skupia się na opowiadaniu historii małych graczy, którzy pokonują dużych rywali, wykorzystując swoje unikalne umiejętności i wyjątkowe podejście do gry. W przeciwieństwie do tego, Kim i Mauborgne skupiają się na poszukiwaniu nowych przestrzeni rynkowych, które nie są jeszcze obsadzone przez konkurencję, a nie na pokonywaniu już istniejących rywali. Kim i Mauborgne zastrzegają, że ich teoria rzadkich zdarzeń i peryferyjnych interwencji czyli przywództwo w punkcie krytycznym różni się od konceptu Gladwella jeszcze pod innymi, ważnymi względami.
Gladwell koncentruje się na tym, co prowadzi do epidemii w społeczeństwach, autorzy Blue Ocean natomiast skupiają się na przywództwie w kontekście zmian w organizacji aby zrozumieć, w jaki sposób liderzy mogą pokonać przeszkody blokujące realizację strategii. Badania autorów różnią się pod względem kontekstu jak i rozpatrywanych środków powodujących zmiany epidemiczne (Chan Kim, W, Mauborgne, R, Strategia…, str. 215).
Modele matematyczne
Profesor Andrzej Nowak badając to, co znajduje się na obrzeżach rozkładu normalnego – rzadkie zdarzenia, zorientował się, że da się je opisać modelami matematycznymi (Praszkier, R., & Nowak, A. (2015). Przedsiębiorczość społeczna. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Wolters Kluwer). Nie wchodząc w szczegóły, zdarzenia te mogą pociągnąć za sobą kolejne, tworzące ciąg zdarzeń, prowadzące do powstawania jakościowo nowych form i zachowań. Według Nowaka w szczególnych warunkach następujące po sobie zdarzenia mogą właśnie przybrać efekt domina.
Co ciekawsze, taki efekt może być wywołany świadomie stając się tzw. atraktorem zmiany czyli lewarem i/lub basenem przyciągania. Terminy te wprowadzone zostały przez Ryszarda Praszkiera. Atraktory zmian to elementy przyciągające ludzi do nowych zachowań. Basen przyciągania to pojęcie, które odnosi je do zmian w organizacji. Możemy mówić o różnych atraktorach: osobistych, wpływających na postrzeganie zmian jako korzystnych dla danej jednostki/osoby; społecznych, które wpływają na postrzeganie zmian jako korzystnych dla grupy lub społeczności; organizacyjnych – wpływających na postrzeganie zmian jako korzystnych dla samej organizacji. Basen przyciągania to z kolei obszar, w którym te atraktory się nakładają. Im większy basen przyciągania, tym bardziej przyciągająca jest dana zmiana dla wszystkich jej uczestników.
Można także wysnuć wniosek, że w przypadku małego basenu przyciągania zmiana może być postrzegana jako nieatrakcyjna lub nawet jako wrogie środowisko dla jej uczestników. Sedno teorii Praszkiera polega na tym, że nie wystarczy dojść do atraktora zmiany. Należy równolegle stworzyć siłę nowego przyciągania. Obrazowo opisuje to Jacek Santorski: jeżeli wyciągam piłkę z dołka za pomocą bardzo twórczego pomysłu, to muszę jeszcze stworzyć nowy dołek, do którego ona wpadnie. W przeciwnym razie piłka wróci do starego dołka (Santorski, J. (2020). „i”/Refleksje o przywództwie jutra, Wydawnictwo Agora, str. 74).
Wnioski
Przedstawione teorie dotyczące rzadkich zdarzeń wskazują na wiele wspólnych cech, m.in.:
- rzadkie zdarzenia mogą stanowić zarówno zagrożenie, jak i szansę, w zależności od sposobu, w jaki są zarządzane,
- rzadkie zdarzenia mogą prowadzić do zmiany myślenia i postaw ludzi oraz organizacji,
- rzadkie zdarzenia mogą mieć potężny wpływ na społeczeństwo i gospodarkę,
- rzadkie zdarzenia mogą prowadzić do powstania nowych trendów i innowacji,
- rzadkie zdarzenia wymagają elastyczności i gotowości do zmian ze strony organizacji,
- rzadkie zdarzenia mogą wywołać efekt domina, prowadzący do dalszych zmian i konsekwencji.
W wyniku analizy i integracji podejść, w celu opisania i usystematyzowania tematyki związanej z rzadkimi zdarzeniami i efektem domina powstał akronim DOMINO:
- D – Disruption (zakłócenie) – rzadkie zdarzenia, które mieszczą się na obrzeżach rozkładu normalnego, mogą spowodować zakłócenia w typowych procesach i wywołać efekt domina.
- O – Opportunity (okazja) – rzadkie zdarzenia mogą również stworzyć nowe możliwości biznesowe, które wcześniej nie były dostępne lub nie były postrzegane jako atrakcyjne.
- M – Mindset (postawa mentalna) / Mindset Shift (zmiana myślenia) – Aby wykorzystać potencjał rzadkich zdarzeń, organizacje muszą przyjąć odpowiednią postawę mentalną. Muszą być otwarte na innowacje i gotowe do eksperymentowania, aby zidentyfikować nowe możliwości i dostosować się do zmian.
- I – Innovation (innowacja) – Rzadkie zdarzenia mogą prowadzić do innowacji w produktach, procesach i modelach biznesowych. Organizacje muszą być gotowe na wprowadzenie zmian i innowacji, aby wykorzystać możliwości stworzone przez rzadkie zdarzenia.
- N – Networking (sieciowanie) – Sieciowanie jest kluczowe w kontekście rzadkich zdarzeń, ponieważ pozwala na zdobywanie wiedzy i doświadczenia z różnych źródeł. Organizacje powinny budować sieci kontaktów, które umożliwią im poznanie nowych pomysłów i sposobów działania.
- Organization (organizacja) – Aby wykorzystać możliwości stworzone przez rzadkie zdarzenia, organizacje muszą być dobrze zorganizowane i elastyczne. Muszą mieć procesy i struktury, które umożliwią im szybkie reagowanie na zmiany i wprowadzanie innowacji.
Opisane teorie nie są jedyne, nie sprawdzą się też w każdym przypadku.
Autor: Piotr Karpowicz, Wiceprezes Zarządu ds. Handlu w Banku Spółdzielczym w Wysokiem Mazowieckiem, Przewodniczący Rady MBA WSFiZ Business Club.
Dumny absolwent XII edycji Akademii Psychologii Przywództwa.
