Artykuł opublikowano 10.04.2023
Pandemia COVID-19 była poważnym wyzwaniem dla polskiego sektora zdrowia. Ujawniła jego słabości, ale jednocześnie umożliwiła przyspieszenie zmian, które próbowano zrobić od dawna. Wprowadzono m.in. teleporady i e-recepty, co istotnie usprawniło obsługę pacjentów. Po 3 latach pandemii system wraca do starych modeli, co jednak nie powinno oznaczać wycofania innowacji, które się sprawdziły.
W trakcie pandemii służba zdrowia w Polsce napotkała na poważne wyzwania, które jednak pozwoliły na wprowadzenie nowych, bardziej efektywnych rozwiązań w tym sektorze. Największym problemem okazał się deficyt sprzętu medycznego i rezerw kadrowych, co wynika z faktu, że Polska posiada jedne z najniższych wskaźników pracowników medycznych na mieszkańca.
W wyniku kryzysu Covid-19 ujawniła się słabość systemu opieki zdrowotnej, który narastał przez lata. Pomimo tego, są też i zmiany pozytywne: wzmocnienie systemu ratownictwa medycznego oraz zwiększenie niezależności szpitali. Konieczne jest jednak – z perspektywy czasu, który minął od wybuchu pandemii – uważne przyjrzenie się funkcjonowaniu służby zdrowia podczas tego kryzysu, aby dzięki temu wprowadzić zmiany poprawiające jakość opieki medycznej w Polsce także kiedy zagrożenie minęło.
Nowe technologie w służbie medycyny
W ostatniej dekadzie, rozwój technologii i postęp w dziedzinie informatyki, w tym cyfryzacja, były jednymi z najważniejszych czynników wpływających na sytuację w różnych sektorach gospodarki. Jednym z sektorów dla nas, jako społeczeństwa najważniejszych, jest służba zdrowia, w której zastosowanie nowych technologii pozwala na znaczne poprawienie jakości świadczonej opieki medycznej, zmniejszenie kosztów i zwiększenie dostępności usług.
Niewątpliwie, pośród tych rozwiązań, które powinny zostać szerzej wprowadzone a także rozwinięte, jest telemedycyna. W czasie pandemii stała się ona ważnym narzędziem do zapewnienia opieki medycznej bez konieczności wychodzenia z domu. Jednak telemedycyna oferuje znacznie więcej niż tylko konsultacje online. Dzięki innowacjom w dziedzinie technologii medycznych możliwe jest przeprowadzanie badań diagnostycznych na odległość oraz monitorowanie stanu zdrowia pacjenta w czasie rzeczywistym.
Ponadto doświadczenia związane z pandemią i tzw. „lockdownem” skłaniają do refleksji, że należy uruchomić pełny, elektroniczny dostęp do danych medycznych w całej Polsce, a także ujednolicić sam system zbierania i analizowania danych. Pozwoli to na szybsze i bardziej skuteczne działania w przypadku pandemii lub innych zagrożeń zdrowotnych. Jest to szczególnie istotne, ponieważ cyfryzacja wiąże się również z większym zagrożeniem wystąpienia ataków hakerskich, na które polska służba zdrowia jest kompletnie nieprzygotowana. Z tego powodu, potrzebne są profesjonalne działy IT w placówkach medycznych, szpitalach, przychodniach i gabinetach (co jednak wymaga poważnych nakładów finansowych), i powinno się także stosować jasne procedury związane z cyberbezpieczeństwem. Dzięki temu możliwe będzie zminimalizowanie ryzyka ataków w cyberprzestrzenii i ochrona danych medycznych pacjentów.
Szczepienia i zmiany w zarządzaniu
Równie niezbędny jest system powszechnego finansowania szczepień dla obywateli. Warto go oprzeć na tym, co zostało wprowadzone w czasie pandemii. Wszystkie zresztą innowacje związane z Covid-19 powinny znaleźć stałe zastosowanie, a nie być stopniowo wycofywane, jak to obecnie ma miejsce. Tylko w ten sposób Polska może zagwarantować sobie bezpieczeństwo zdrowotne i zwiększyć swoją odporność na przyszłe pandemie. Dobrym, pozytywnym przykładem jest rozszerzenie kompetencji farmaceutów, którzy mogą szczepić w aptekach nie tylko na Covid, ale i na grypę.
Wprowadzenie tych innowacji pozwoli na skuteczniejszą ochronę zdrowia publicznego poprzez efektywniejsze zapobieganie rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych, które – jak się boleśnie przekonaliśmy – wciąż istnieją i stanowią bardzo poważne zagrożenie. W celu odciążenia lekarzy i ułatwienia im wykonywania swoich obowiązków, należy upowszechnić automatyzację procedur oraz rozważyć zwiększenie liczby pracowników administracyjnych, którzy przejmą większą część kompetencji proceduralno-formalnych (co jednak stworzy dodatkowe wydatki dla budżetu państwa). Przyspieszy to obsługę pacjentów i poprawi jakość usług świadczonych przez służbę zdrowia.
Wszystkie wymienione wyżej mechanizmy nie przyniosą jednak pożądanych efektów bez zasadniczego usprawienia i rozszerzenia edukacji medycznej wśród polskiego społeczeństwa, co też powinno być jednym z najważniejszych priorytetów państwa. Jej celem powinno być zwiększenie wiedzy Polaków o zdrowiu i profilaktyce zdrowotnej. Niezwykle istotne jest również budowanie lepszego zrozumienia między lekarzami a pacjentami oraz promowanie znaczenia nauki w kontekście rozprzestrzeniających się nadal teorii spiskowych i ruchów anty-szczepionkowych.
Zdrowie jako obszar strategiczny
Pandemia spowodowała, że społeczeństwa zaczęły zdawać sobie coraz bardziej sprawę z tego, że zdrowie to wyzwanie, które dotyczy nas wszystkich i które ma znaczące konsekwencje dla polityki, gospodarki i bezpieczeństwa państwa. W krajach Unii Europejskiej zmieniło się więc podejście do problemów tego sektora, a szczególny nacisk został położony na standaryzację i koordynację działań między państwami członkowskimi, wzmocnienie samowystarczalności Europy w kontekście dostaw komponentów z krajów trzecich, a także kompetencje i wymianę kadr medycznych. Konieczne jest także zwiększenie finansowania, co może poprawić skuteczność funkcjonowania systemów opieki zdrowotnej w Polsce i innych państwach UE.
W kontekście inwazji Rosji na Ukrainę, ważne jest budowanie szerszej współpracy z naszym wschodnim sąsiadem w zakresie wymiany danych medycznych, co już się w pewnej mierze dzieje w związku z kryzysem migracyjnym wynikłym z wojny. Ponad milion Ukraińców, którzy w 2022 roku osiedlili się tymczasowo w Polsce (97 procent to kobiety i dzieci) wymaga zapewnienia im skutecznej opieki zdrowotnej tak, aby jednocześnie nie pogorszyć warunków dla polskiego społeczeństwa.
Autor: dr Bruno Surdel, analityk Centrum Stosunków Międzynarodowych
